เส้นทางการศึกษาของนักเรียนยากจนนั้นเต็มไปด้วยอุปสรรคระหว่างทางจากสภาพปัญหาที่ซับซ้อน
รายงานสถานการณ์ความเหลื่อมล้ำทางการศึกษาปี 2567 พบว่า มีเพียง 13.49% ของนักเรียนยากจนและยากจนพิเศษ ที่สามารถเรียนต่อในระดับอุดมศึกษา ซึ่งต่ำกว่าค่าเฉลี่ยของประเทศถึงกว่า 2 เท่า
จากความเข้าใจสภาพปัญหาเชิงลึกที่เป็นอุปสรรคต่อการมาเรียนของเด็ก และเยาวชนจากครัวเรือนยากจนพิเศษ กสศ.ได้พัฒนาทุนการศึกษาแบบมุ่งเป้า ร่วมกับหน่วยงานต่างๆ เพื่อเป็นหลักประกันโอกาสทางการศึกษา 20 ปีไร้รอยต่อ จากปฐมวัยถึงมีงานทำ ผ่านการบูรณาการข้อมูลรายบุคคลเพื่อสนับสนุนให้น้องๆ ได้เรียนต่ออย่างเต็มศักยภาพ
ทุนเสมอภาค …จุดเริ่มต้นของโอกาส
การจัดสรรเงินอุดหนุนแบบมีเงื่อนไขหรือทุนเสมอภาค สำหรับนักเรียนยากจนพิเศษช่วงชั้นอนุบาล – มัธยมศึกษาตอนต้น ราว 1.34 ล้านคน ในสถานศึกษา 6 สังกัด ในอัตรา 3,840-4,000 ต่อปีการศึกษา เพื่อช่วยแบ่งเบาภาระค่าใช้จ่ายในการมาเรียนนอกเหนือจากที่รัฐได้จัดสรรให้ เช่น ค่าเดินทางไปโรงเรียน ค่าอาหารเช้า ฯลฯ
กสศ.ได้ติดตามการมาเรียนของนักเรียนที่ได้รับจัดสรรเงินทุนเสมอภาคอย่างต่อเนื่อง ล่าสุดในปีการศึกษา 2567 พบว่านักเรียนมีอัตราการคงอยู่ในระบบการศึกษาอยู่ที่ร้อยละ 97.88 อีกทั้งยังมีแนวโน้วภาวะทุพโภชนาการที่ลดลงอย่างเห็นได้ชัด
ทุนนวัตกรรมสายอาชีพชั้นสูง…สร้างคน สร้างโอกาส สร้างงาน
ทุนให้เปล่าที่สร้างโอกาสทางการศึกษาแก่เยาวชนผู้ขาดแคลนทุนทรัพย์และด้อยโอกาส มีโอกาสศึกษาต่อสายอาชีพ(ปวช./ ปวส./อนุปริญญา) ในสาขาซึ่งเป็นที่ต้องการของตลาดแรงงาน ราว 2,500 ทุน/ปี โดยทุนนี้สนับสนุนค่าใช้จ่ายรายเดือน ค่าธรรมเนียมการศึกษาในอัตราประหยัด และยังสนับสนุนทุนแก่สถานศึกษาพันธมิตร เพื่อพัฒนาระบบดูแล ความเป็นอยู่ สวัสดิภาพของนักศึกษา พัฒนาหลักสูตร กระบวนการเรียนการสอนให้มีคุณภาพสูง และส่งเสริมโอกาสการมีงานทำ
ทุนนวัตกรรมสายอาชีพชั้นสูง ประกอบด้วย ทุน 1 ปี หลักสูตรผู้ช่วยพยาบาล/ผู้ช่วยทันตแพทย์ ทุน 2 ปี ปวส./อนุปริญญา ทุน 5 ปี (ปวช.ต่อเนื่องปวส.) รวมทุนสะสม 13,924 ทุน จบการศึกษา 6,596 คน อัตราส่วนผู้มีงานทำ (ไม่รวมผู้ศึกษาต่อ) ร้อยละ 82.09 ค่าเฉลี่ยเงินเดือน 11,983.58 บาทต่อเดือน
ทุนพระกนิษฐาสัมมาชีพ….เต็มศักยภาพ สายอาชีพ
ทุนแรกของประเทศไทยที่สนับสนุนให้เยาวชนผู้ขาดแคลนทุนทรัพย์และด้อยโอกาส ที่จบการศึกษาสายอาชีพ มีผลการเรียนดีเยี่ยม และมีความสามารถพิเศษ โดยเฉพาะด้านนวัตกรรมและเทคโนโลยี ศึกษาต่อระดับปริญญาตรีถึงปริญญาเอก ปัจจุบันสนับสนุนแล้ว 6 รุ่น รวม 196 ทุนในสถาบันอุดมศึกษา 51 แห่ง กระจายตัวในทุกภูมิภาค รวม 34 จังหวัด แบ่งเป็นทุนระดับปริญญาตรี 81 ทุน และทุนระดับปริญญาโท 17 ทุน มีนักศึกษาทุนที่สำเร็จการศึกษาแล้ว 94 ทุน นักศึกษาทุนที่จบการศึกษาระดับปริญญาตรี เข้าสู่โลกของการทำงานหลากหลายสาขาอาชีพ ได้แก่ เข้าทำงานานเป็นครู-อาจารย์ ทำงานในหน่วยงานของรัฐและภาคเอกชน รวมทั้ง ประกอบอาชีพส่วนตัว
ทุนครูรัก(ษ์)ถิ่น…สร้างครูนักพัฒนาของชุมชน
ทุนสร้างโอกาสสำหรับเยาวชนขาดแคลนทุนทรัพย์ในพื้นที่ห่างไกล ที่มีใจรักในวิชาชีพครู ได้รับทุนเรียนครูจนจบปริญญาตรีอย่างมีคุณภาพ ปีละประมาณ 300 คน จำนวน 5 รุ่น เพื่อกลับไปเป็นครูนักพัฒนาชุมชนในโรงเรียนขนาดเล็กในพื้นที่ห่างไกลซึ่งเป็นบ้านเกิด ประมาณ 1,500 แห่ง เพื่อลดปัญหาขาดแคลนครู และปัญหาการโยกย้ายครูในอนาคต นอกจากนี้ยังทำงานกับสถาบันผลิตและพัฒนาครู เพื่อให้เกิดการปรับปรุงหลักสูตรและจัดการเรียนรู้สำหรับโรงเรียนขนาดเล็กในพื้นที่ห่างไกล ปัจจุบันนักศึกษารุ่นที่ 1 จำนวน 327 คนสำเร็จการศึกษาตามเป้าหมายและบรรจุในโรงเรียนพื้นที่ห่างไกล 285 โรงเรียน
ทุนโอดอส(ใหม่) ….เส้นทางช้างเผือกของประเทศ
อีกหนึ่งทุนการศึกษามุ่งเป้า (Precision Education Scholarship) เพื่อกระจายโอกาสทางการศึกษาให้นักเรียนผู้ขาดแคลนทุนทรัพย์ แต่มีผลการเรียนดี และมีศักยภาพ ศึกษาต่อ ตั้งแต่สำเร็จการศึกษาภาคบังคับ(ม.3) จนสำเร็จการศึกษาระดับ ม.ปลาย/ปวช. – ปริญญาตรี ทั้งในและต่างประเทศได้เต็มศักยภาพ โดยเริ่มต้นจากสาขาที่สอดคล้องกับความต้องการของประเทศด้าน STEM และ STEM + ซึ่งเป็นการแก้ไขปัญหาที่มีเด็กช้างเผือก จำนวนมากกว่า 20,000 คน ที่หลุดออกจากระบบการศึกษาหลังสำเร็จการศึกษาภาคบังคับในทุกปี
หากเราสามารถรักษานักเรียนยากจนพิเศษให้อยู่ในระบบการศึกษาได้ จะเป็นกุญแจสำคัญที่ช่วยให้ครัวเรือนก้าวข้ามกับดักความยากจนข้ามรุ่นได้ด้วยระดับรายได้ที่เพิ่มสูงขึ้นหลังเรียนจบ
ฐานข้อมูลของนักเรียนยากจนพิเศษ 1.34 ล้านคน จะอยู่ในระบบชี้เป้าและส่งต่อเพื่อให้น้อง ๆ ได้รับการสนับสนุนโอกาสทางการศึกษาเต็มศักยภาพจากแหล่งทุนต่าง ๆ ทั้ง ภาครัฐ เอกชน มูลนิธิ และประชาชนอีกด้วย
